Handboek Strategisch OmgevingsManagement 2.0

Voorwoord 11

Leeswijzer 13

1 Twaalf jaar SOM 15

1.1 Waarom SOM? 15

1.2 It’s all about the name 16

1.3 Onomkeerbare trends 17

1.4 Het vak heeft zich ontwikkeld 22

1.5 De Omgevingswet als reactie 24

1.6 Lessen uit twaalf jaar SOM 26

SOM IN DE PRAKTIJK Anne Geurts 32

2 Strategisch OmgevingsManagement 37

2.1 Wat is SOM? Ambitie, definitie, principes en begrippenkader 37

2.2 SOM kan niet zonder … 44

2.3 De vier bouwstenen van de SOM-methode 47

Bouwsteen 1 Werken vanuit een visie 51

3 Werken vanuit een visie 53

3.1 Waarom werken vanuit een visie? 53

3.2 De elementen van de SOM-visie 56

3.3 De SOM-visie = MGA 58

4 MGA als inspiratiebron 59

4.1 De essenties van MGA 60

4.2 Een MGA-proces in stappen 61

4.3 Positioneel of integratief onderhandelen 62

4.4 Standpunten en belangen 67

4.5 Integratief potentieel 69

4.7 BATNA en ZOPA 72

4.8 Ondersteunende technieken en instrumenten 75

4.9 MGA en SOM anno nu 76

SOM IN DE PRAKTIJK Onno van Eijk 80

5 De rol van vertrouwen in de SOM-methode 85

5.1 Waarom is vertrouwen onderdeel van de SOM-visie? 86

5.2 Wat is vertrouwen? 87

5.3 Hoe werkt vertrouwen? 88

5.4 Hoe bouw je vertrouwen? 95

5.5 Welke plek heeft vertrouwen in een SOM-strategie? 100

SOM IN DE PRAKTIJK Marianne van Leeuwen 104

6 SOM en omgaan met macht en invloed 109

6.1 De betekenis van de begrippen macht en invloed 110

6.2 Welke rol spelen macht en invloed in SOM-trajecten? 111

6.3 Vormen van macht en invloed in SOM-trajecten 111

6.4 Conflictarena’s 121

6.5 Als omgevingsmanager omgaan met macht en invloed 122

6.6 Omgaan met macht en invloed in een SOM-strategie 124

SOM IN DE PRAKTIJK Ron Louwerse 126

7 Belangen en omgaan met spanning 133

7.1 Is spanning op de relatie een probleem? 134

7.2 Ontwikkelen van spanning: de rijpheid van een conflict 134

7.3 De-escaleren van spanning 136

7.4 Omgaan met spanning in de SOM-strategie 137

SOM IN DE PRAKTIJK Johanneke de Lint 138

8 Omgaan met complexiteit 143

8.1 Complexiteit is er! 144

8.2 SOM-VANS-model: Van Analyse Naar Strategie 147

SOM IN DE PRAKTIJK Jacco van der Tak 162

Bouwsteen 2 Werken met de SOM-cirkel 169

9 Werken met de SOM-cirkel 171

9.1 Van visie naar cirkel 172

9.2 Werken met de SOM-cirkel 172

9.3 De opbouw van de SOM-cirkel 173

SOM IN DE PRAKTIJK Sanne van Santen en Nathalie Kaarls 182

10 Het eerste kwadrant: inventariseren en haalbaarheid analyseren 187

10.1 Stap 1: Bepalen van de (voorlopige) opgave 188

10.2 Stap 2: Inventariseren omgevingsinformatie 195

10.3 Stap 3: Analyseren standpunten en belangen 209

10.4 Evaluatielus 1: Check op (initiële) haalbaarheid 215

10.5 Intern stakeholdermanagement in het eerste kwadrant 216

10.6 Product eerste kwadrant: SOM-omgevingsanalyse 217

SOM IN DE PRAKTIJK Roelof Triemstra 218

11 Het tweede kwadrant: strategie bepalen 223

11.1 Stap 4: ANNA-gesprekken 224

11.2 Stap 5: SOM-strategie ontwerpen 231

11.3 Evaluatielus 2: Opgave, analyse en strategie aanpassen 242

11.4 Intern stakeholdermanagement in het tweede kwadrant 243

11.5 Product tweede kwadrant: het interne omgevingsplan 244

SOM IN DE PRAKTIJK Frances de Waal 246

12 Het derde kwadrant: consensus 251

12.1 Stap 6: Procesafspraken maken 252

12.2 Stap 7: Oplossingsgerichte dialoog 255

12.3 Stap 8: Akkoord bereiken 269

12.4 Evaluatielus 3: Doorlopen stap 1-4 met stakeholders 277

12.5 Evaluatielus 4: Toetsing akkoord aan procesafspraken 278

12.6 Intern stakeholdermanagement in het derde kwadrant 278

12.7 Producten derde kwadrant: procesafspraken en het akkoord 280

SOM IN DE PRAKTIJK Fleur Ravensbergen 282

13 Het vierde kwadrant: borging 289

13.1 Stap 9: Monitoring 290

13.2 Stap 10: Uitvoering, evalueren werkwijze en aanpassen organisatie 293

13.3 De rol van de omgevingsprofessional in het vierde kwadrant 298

13.4 Evaluatielus 5: Monitoring en evaluatie toetsen aan procesafspraken en akkoord 299

13.5 Evaluatielus 6: Toetsing kwaliteit uitvoering aan stap 6-9 299

13.6 Voorwaartse lus 7: Overdracht aan volgende fase of traject 300

13.7 Intern stakeholdermanagement in het vierde kwadrant 300

13.8 Producten van het vierde kwadrant: monitoring- en evaluatiesysteem en het evaluatierapport 301

SOM IN DE PRAKTIJK Jamal Ghabri en Bianca Boverhoff 304

Bouwsteen 3 Leiderschap en SOM-vaardigheden 311

14 Over willen en kunnen 313

15 SOM en leiderschap 315

15.1 Persoonlijk leiderschap 316

15.2 Omgaan met verticaal leiderschap 322

15.3 Horizontaal leiderschap ontwikkelen 324

16 SOM-vaardigheden 327

16.1 SOM-vaardigheden 327

16.2 Rollen in Strategisch OmgevingsManagement 331

Bouwsteen 4 Verankering van SOM 337

17 SOM als organisatiecompetentie 339

17.1 Waarom SOM verankeren in de organisatie? 340

17.2 Hoe SOM te verankeren in de organisatie 341

17.3 De SOM-organisatiescan 343

17.4 Van scan naar stakeholderbetrokkenheidsprofiel 355

17.5 De veranderopgave 357

18 Aan de slag met SOM 363

18.1 Tips om aan de slag te gaan met SOM 363

18.2 Veertien SOM-principes als leidmotief 367

18.3 Tien veelgestelde vragen over SOM 374

Bijlagen

Bijlage 1 Begrippenlijst 381

Bijlage 2 Overzicht figuren 384

Bijlage 3 SOM-strategiekaart 386

Bijlage 4 Evaluatielussen in de SOM-cirkel 388

Literatuur 391

Trefwoordenregister 397

Over de auteur 399